چه خواننده‌ی مشتاقی باشید و چه نه، ادبیات تاثیر عمیقی بر زندگی همه ما دارد. از فیلم‌های سینمایی مانند "ارباب حلقه‌ها" که از رمان‌های تالکین الهام گرفته شده است، تا سریال‌های تلویزیونی مانند "شرلوک" که بر اساس داستان‌های آرتور کانن دویل ساخته شده‌اند، ردپای ادبیات را می‌توان در هنرهای معاصر مشاهده کرد. اما درک کل ادبیات می‌تواند چالش برانگیز باشد. یکی از راه‌های مفید برای آشنایی با این دنیای گسترده، تقسیم آن به جنبش‌های ادبی یا دوره‌ها است.
جنبش ادبی چیست؟
یک جنبش یا دوره‌ی ادبی، به مجموعه‌ای از آثار ادبی اطلاق می‌شود که در یک برهه زمانی خاص نوشته شده‌اند. این آثار، چه نمایشنامه باشند، چه رمان، داستان کوتاه، شعر یا حتی داستان‌های مصور، ویژگی‌های مشترکی دارند که آنها را به هم پیوند می‌دهد. این ویژگی‌ها می‌توانند شامل دیدگاه‌های مشابه، فلسفه یا ایدئولوژی، سبک زیبایی‌شناسی، مکتب فکری یا حتی تأثیرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن دوره باشند.
همانطور که شما در مورد مسائل اطرافتان نظرات و دیدگاه‌های متفاوتی دارید، نویسندگان و شاعران نیز در دوره‌های مختلف دیدگاه‌های متفاوتی را در آثارشان منعکس کرده‌اند. به همین دلیل، اغلب شاهد همپوشانی بین جنبش‌های ادبی هستیم، به طوری که دو یا چند مکتب فکری مختلف، و حتی متضاد، در یک دوره زمانی در کنار هم وجود دارند.
برای درک بهتر جنبش‌های ادبی و آثار کلاسیک، مهم است که شرایط تاریخی و اجتماعی که منجر به ظهور هر جنبش شده است را نیز بررسی کنیم. برای مثال، جنبش رمانتیسم در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم در واکنش به عقل‌گرایی افراطی و انقلاب صنعتی به وجود آمد. رمانتیک‌ها به دنبال بازگشت به طبیعت، احساسات و خیال‌پردازی بودند. از سوی دیگر، جنبش رئالیسم در نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم در واکنش به ایدئالیسم رمانتیک‌ها شکل گرفت. رئالیست‌ها به دنبال به تصویر کشیدن واقعیت‌های زندگی، به ویژه زندگی طبقات محروم جامعه بودند.
اهمیت جنبش‌های ادبی
اگرچه می‌توانید یک متن ادبی را بدون دانستن اینکه به کدام جنبش ادبی تعلق دارد بخوانید، اما آگاهی از جنبش ادبی و دوره‌ی زمانی آن، درک و حتی لذت شما را از آن افزایش می‌دهد. تاریخ و ادبیات دست در دست هم پیش می‌روند. یادگیری در مورد زمینه‌ی یک اثر ادبی و جنبش ادبی که به آن تعلق دارد، منجر به درک بهتر و توانایی بیشتر در تحلیل آن می‌شود.
برای مثال، خواندن رمان "غرور و تعصب" جین آستن بدون آگاهی از ویژگی‌های جنبش رمانتیسم و شرایط اجتماعی آن دوره، ممکن است باعث شود برخی از نکات ظریف و پیام‌های مهم این رمان را از دست بدهید.
آگاهی از جنبش ادبی یک اثر به شما کمک می‌کند تا سبک نوشتاری، مضامین و حتی دیدگاه نویسنده را بهتر درک کنید. همچنین می‌توانید این اثر را با آثار دیگر در همان جنبش مقایسه کنید و شباهت‌ها و تفاوت‌های آنها را بررسی کنید. در نهایت، شما نه تنها نظراتی خواهید داشت، بلکه نظرات آگاهانه‌ای در مورد آنچه تحلیل می‌کنید، خواهید داشت.
سیر تکامل تاریخی جنبش‌های ادبی در انگلستان
| جنبش ادبی | مدت زمان (تقریبی) |
| انگلیسی باستان | ۴۵۰-۱۰۶۶ |
| انگلیسی میانه | ۱۰۶۶-۱۵۰۰ |
| رنسانس | ۱۵۰۰-۱۶۶۰ |
| دوران الیزابت | ۱۵۵۸-۱۶۰۳ |
| دوران جاکوبین | ۱۶۰۳-۱۶۲۵ |
| دوران بازگشت سلطنت | ۱۶۶۰-۱۷۰۰ |
| دوران رمانتیک | ۱۷۸۵-۱۸۳۲ |
| دوران ویکتوریا | ۱۸۳۲-۱۹۰۱ |
| مدرنیسم | ۱۹۱۴-۱۹۴۵ |
| پست مدرنیسم | ۱۹۴۵ - تاکنون |
۱. انگلیسی باستان (۴۵۰-۱۰۶۶)
دوره انگلیسی باستان از حدود سال ۴۵۰ میلادی تا سال ۱۰۶۶ میلادی، زمان فتح نورمن‌ها، ادامه داشت. انگلیسی باستان اولین شکل نوشتاری زبان انگلیسی است و تحت تأثیر زبان‌های آنگلوساکسون‌ها و همچنین زبان لاتین بوده است. در آن زمان، تبادل زبانی قابل توجهی بین کشورهای اروپای غربی، به ویژه آلمان، ایتالیا و فرانسه وجود داشت. به همین دلیل است که می‌توانیم ردپایی از زبان‌های آلمانی، لاتین و فرانسوی را در انگلیسی باستان (و حتی در انگلیسی امروزی) پیدا کنیم. آنگل‌ها، ساکسون‌ها و ژوت‌ها در بریتانیا ساکن شدند و زبان و فرهنگ خود را با خود به آنجا آوردند.
در این دوره، لاتین زبان محققان و آموزش بود، بنابراین واژگان گسترده‌ای از جمله کلمات مربوط به گیاهان و جانوران، عناصر و فلزات، اشیاء خانگی و انواع مفاهیم پزشکی، اجتماعی، سیاسی و نظامی از طریق لاتین وارد انگلیسی باستان شد. وایکینگ‌ها نیز در این زمان حضور خود را در بریتانیا تثبیت کرده بودند و بیشتر بر گفتار عامیانه تأثیر گذاشتند. گفته می‌شود که زبان نورس باستان ضمایر جمع سوم شخص را به زبان انگلیسی معرفی کرده است. پادشاه آلفرد (۸۴۹ تا ۸۹۹ میلادی) به تشویق گسترش آموزش در بریتانیا مشهور است. انگلیسی باستان در طول زمان شروع به از دست دادن پسوند تصریفی خود به همراه سایر تغییرات زبانی کرد که منجر به گذار از انگلیسی باستان به انگلیسی میانه شد.
۱. بیوولف (حدود ۷۰۰-۱۰۰۰ میلادی)
بیوولف، که نویسنده آن ناشناخته است، یکی از ترجمه شده‌ترین آثار به زبان انگلیسی باستان است. این اثر یک شعر حماسی است که به سبک داستان‌های قهرمانی کهن ژرمنی سروده شده است و تقریباً شامل ۳۱۸۰ بیت است. در ابتدا، بیوولف عمدتاً شامل عناصر بت پرستی بود که بعداً عناصر مسیحی به آن اضافه شد.
این اثر قهرمان بیوولف را به تصویر می‌کشد که تعدادی از هیولاها و دشمنان را شکست می‌دهد و در نهایت به عنوان پادشاه گیت‌ها سلطنت می‌کند. ترجمه‌های مدرن بیوولف توسط شیموس هینی و جی. آر. آر. تالکین انجام شده است. تالکین به عنوان استاد دانشکده قرون وسطی در آکسفورد، متخصص انگلیسی باستان و میانه بود و می‌توان تأثیر بیوولف را در سه‌گانه‌ی ارباب حلقه‌ها مشاهده کرد.
۲. سرود کدمان (حدود ۷۳۱ میلادی)
سرود کدمان (Cædmon 's Hymn) توسط یک راهب نورثومبریایی به نام Venerable Bede سروده شده است و در مورد یک چوپان بی‌سواد است که الهام الهی می‌گیرد و در ستایش خداوند آواز می‌خواند. برخی از صفحات این شعر را می‌توان در کتابخانه بودلیان در آکسفورد یافت.
۲. انگلیسی میانه (۱۰۶۶-۱۵۰۰)
دوره انگلیسی میانه حدود ۳۰۰ سال به طول انجامید. این دوره، از سال ۱۰۶۶ میلادی، زمان فتح نورمن‌ها، آغاز شد و تا حدود سال ۱۵۰۰ میلادی ادامه داشت. فتح نورمن‌ها تأثیر قابل توجهی بر دستور زبان، املا، تلفظ و واژگان انگلیسی باستان گذاشت و باعث شکل‌گیری انگلیسی میانه شد. انگلیسی میانه به طرز چشمگیری به انگلیسی که امروزه می‌شناسیم نزدیک است.
بخش بزرگی از متون این دوره مذهبی هستند. در کنار آنها، برخی متون داستانی نیز وجود دارند که حتی این متون نیز حاوی مضامین و نمادهای مذهبی هستند. از جمله آثار مهم این دوره می‌توان به "داستان‌های کانتربری" اثر جفری چاسر اشاره کرد که تصویری از جامعه و فرهنگ آن دوره را به نمایش می‌گذارد.
در حدود سال ۱۴۰۰ میلادی، دگرگونی بزرگ واکه‌ها آغاز شد و تغییر قابل توجهی در تلفظ انگلیسی ایجاد کرد. این تغییر که تا حدود سال ۱۷۰۰ میلادی ادامه داشت، نشان دهنده‌ی تغییر در صداهای واکه‌های بلند و همچنین بی‌صدا شدن برخی از صامت‌ها بود. این تغییرات در نتیجه‌ی عواملی مانند مهاجرت گروه‌های بزرگی از مردم، آمیختگی لهجه‌ها و نفوذ فرانسوی در نتیجه‌ی فتح نورمن‌ها و همچنین جنگ با فرانسه رخ داد.
۱. حکایت‌های کنتربری
«حکایت‌های کنتربری» اثر جفری چاسر (حدود ۱۳۸۷ میلادی) یکی از مشهورترین آثار ادبی دوره انگلیسی میانه است. چاسر نویسنده‌ای برجسته است که تأثیر قابل توجهی بر توسعه‌ی آثار کلاسیک ادبی انگلیسی داشته است. این اثر که ناتمام مانده است، تنها در ۹۲ نسخه خطی باقی مانده است و شامل داستان‌هایی است که توسط گروهی از زائران در حین زیارت از مسافرخانه‌ی تابارد در Southwark به زیارتگاه سنت توماس بکت در کنتربری روایت می‌شود.
«حکایت‌های کنتربری» دارای ساختاری منحصربه‌فرد است که در آن هر زائر داستانی را برای سرگرم کردن سایر زائران در طول سفر تعریف می‌کند. این زائران از قشرهای مختلف اجتماعی هستند، از شوالیه و راهبه گرفته تا تاجر و آسیابان، و هر کدام با توجه به شخصیت و تجربیات خود، داستانی متفاوت را روایت می‌کنند. این تنوع اجتماعی باعث شده است که "حکایت‌های کنتربری" تصویری جامع و واقع‌گرایانه از جامعه‌ی قرون وسطی انگلستان ارائه دهد.
در حالی که چاسر در ابتدا قصد داشت ۱۰۰ داستان را در این اثر بگنجاند، اما تنها ۲۴ داستان از آن باقی مانده است. با این حال، همین تعداد داستان نیز تنوع زیادی از لحاظ موضوع و سبک دارند و از داستان‌های عاشقانه و خنده‌دار گرفته تا داستان‌های اخلاقی و پندآموز را شامل می‌شوند.
۲. مرگ آرتور
«مرگ آرتور» اثری است که توسط سر توماس مالوری تألیف و در سال ۱۴۸۵ میلادی منتشر شده است. این کتاب داستان‌هایی در مورد پادشاه افسانه‌ای کامِلات، شاه آرتور و شوالیه‌های میز گرد را روایت می‌کند. "مرگ آرتور" یکی از مهم‌ترین متون ادبیات آرتوری است و مضامین جوانمردی و افتخار را در بر می‌گیرد.
«مرگ آرتور» شامل مجموعه‌ای از داستان‌های به هم پیوسته است که ماجراهای شاه آرتور و شوالیه‌های میزگرد را از تولد آرتور تا مرگ او روایت می‌کند. در این داستان‌ها، با شخصیت‌های محبوبی مانند مرلین جادوگر، لنسلات شجاع، گینویر زیبا و سر گاواین آشنا می‌شویم. برخی از مشهورترین داستان‌های این اثر عبارتند از:
- عشق تریستان و ایزولد: داستان عاشقانه و تراژیک تریستان، یکی از شوالیه‌های میز گرد، و ایزولد، همسر شاه مارک از کورنوال.
- جستجوی جام مقدس: ماجراجویی شوالیه‌های میز گرد برای یافتن جام مقدس، جامی که حضرت عیسی در شام آخر از آن نوشید.
- خیانت لنسلات و گینویر: داستان عشق مخفیانه لنسلات و گینویر، همسر شاه آرتور، که منجر به جنگ و نابودی پادشاهی آرتور می‌شود.
«مرگ آرتور» تأثیر عمیقی بر ادبیات و هنر بعدی داشته است. بسیاری از نویسندگان و هنرمندان از این اثر الهام گرفته‌اند و آثار خود را بر اساس داستان‌های شاه آرتور خلق کرده‌اند. از جمله این آثار می‌توان به اشعار آلفرد تنیسون و رمان "پادشاه سابق و آینده" اثر تی. اچ. وایت اشاره کرد.
۳. رنسانس (۱۵۰۰-۱۶۶۰)
جنبش رنسانس که در اروپای غربی و به ویژه در ایتالیا ظهور کرد، بر پایه اصول اومانیسم بنا شده بود. این دوره نشانگر تولد دوباره جامعه، فرهنگ و هنر بود که با شور و شوق تجدید شده برای فرهنگ کلاسیک همراه بود و منجر به نوآوری و اصلاحات در سراسر اروپا شد. رنسانس تأثیر قابل توجهی بر هنر، معماری، ادبیات، پیشرفت‌های علمی و فناوری و همچنین سیاست داشت.
در دوره رنسانس، چهره‌های برجسته‌ای مانند لئوناردو داوینچی و میکل آنژ در ایتالیا ظهور کردند. در انگلستان نیز این دوره شاهد ظهور نویسندگان بزرگی مانند ویلیام شکسپیر، کریستوفر مارلو و ادموند اسپنسر بود که آثارشان تا قرن‌ها بعد همچنان مخاطبان را مجذوب خود می‌کند.
ادبیات رنسانس با ویژگی‌هایی مانند علاقه‌ی مجدد به قالب‌ها و مضامین کلاسیک، تمرکز بر اومانیسم و فردگرایی، و کاوش در احساسات پیچیده و عمق روانشناختی انسان شناخته می‌شود. اختراع چاپ در این دوره نیز نقش مهمی در انتشار دانش و ایده‌ها داشت و به شکوفایی ادبیات کمک کرد.
لازم به ذکر است که در دوره رنسانس، دوره‌های الیزابت و جاکوبین در انگلستان نیز وجود دارند.
۱. ملکه پریان
«ملکه پریان» (Faerie Queene) اثر ادموند اسپنسر (۱۵۹۰) یک شعر حماسی گسترده است که به ستایش ملکه الیزابت اول و ارزش‌های جوانمردی می‌پردازد. این اثر با معرفی «بند اسپنسری»، قالبی ۹ خطی با وزن و قافیه خاص، تأثیر زیادی بر شاعران بعدی گذاشت.
در این شعر، ماجراجویی‌های چندین شوالیه که هر کدام نماد یک فضیلت اخلاقی هستند، در جهانی پر از جادو و چالش‌های اخلاقی روایت می‌شود. «ملکه پریان» با استفاده از تمثیل و نمادگرایی به بررسی موضوعاتی مانند عشق، عدالت، و مبارزه خیر و شر می‌پردازد.
۲. نمایشنامه‌های شکسپیر
ویلیام شکسپیر، که بسیاری او را بزرگترین نویسنده زبان انگلیسی می‌دانند، در دوره رنسانس به اوج شکوفایی خود رسید. نمایشنامه‌های او، از جمله تراژدی‌هایی مانند "رومئو و ژولیت" (۱۵۹۷) و "مکبث" (۱۶۰۳)، به موضوعات جهانی مانند عشق، از دست دادن، جاه‌طلبی و انتقام با عمق و بینش روانشناختی بی‌نظیری می‌پردازند. کمدی‌های شکسپیر مانند "رویای یک شب نیمه تابستان" و "شب دوازدهم" نیز با طنز و شوخ‌طبعی به نقد اجتماعی و بررسی روابط عاشقانه می‌پردازند.
۳. بهشت گمشده
بهشت گمشده" (۱۶۶۷) سروده‌ی جان میلتون، یک شعر حماسی و یکی از شاهکارهای ادبیات انگلیسی است. این شعر که به سبک "شعر سپید" سروده شده است، داستان کتاب مقدس درباره‌ی اخراج آدم و حوا از باغ عدن و سقوط شیطان را روایت می‌کند.
میلتون در این اثر به پرسش‌های عمیقی درباره‌ی اختیار، گناه، و ماهیت خداوند و انسان می‌پردازد.
۴. عصر الیزابت (۱۵۵۸-۱۶۰۳)
این جنبش ادبی نام خود را از ملکه وقت انگلستان، الیزابت اول، گرفته است. ملکه الیزابت اول که حامی بزرگ هنر بود، هنرمندان را از جمله ویلیام شکسپیر برای اجرا در دربار خود دعوت می‌کرد. او خود شاعر بود و ثابت کرد که حاکمی لایق و قدرتمند است. او از چندین سوء قصد جان سالم به در برد و به شکست دادن ناوگان اسپانیا مشهور است. الیزابت با لقب «ملکه باکره» چهره‌ای قدرتمند از خود ساخته بود که نماد فداکاری او به ملت خود بود. این تصویر که اغلب در نقاشی‌ها به تصویر کشیده می‌شد، بر اقتدار و استقلال او تأکید می‌کرد.
در دوران سلطنت او و به لطف حمایت‌هایش، هنر شکوفا شد و این دوره اغلب «عصر طلایی» نامیده می‌شود. در این دوره، نمایشنامه‌نویسانی مشهور مانند ویلیام شکسپیر و کریستوفر مارلو و همچنین شاعرانی چون ادموند اسپنسر و فیلیپ سیدنی به اوج شهرت رسیدند. محبوبیت فراوان الیزابت باعث شد که در بسیاری از آثار ادبی شخصیت‌هایی با اشاره به او خلق شوند، مانند شخصیت ملکه پریان در شعر حماسی «ملکه پریان» اثر ادموند اسپنسر. بسیاری از آثار این دوره به موضوعاتی مانند غرور ملی، عشق درباری، و تضاد بین وظیفه و هوس می‌پردازند که منعکس کننده‌ی فضای اجتماعی و سیاسی انگلستان در عصر الیزابت است.
آثار کلیدی
همانطور که می‌دانید، بین دوره رنسانس و عصر الیزابت همپوشانی وجود دارد و برخی از متون ادبی در هر دو دوره مشترک هستند. افزون بر آثاری که در بخش رنسانس ذکر شد، دیگر آثار محبوب در دوران الیزابت عبارتند از:
- تاریخچه تراژدی گونه زندگی و مرگ دکتر فاستوس ( (۱۵۹۲): این نمایشنامه اثر مارلو، با الهام از اثر اصلی گوته، داستان دانشمندی را روایت می‌کند که روح خود را به شیطان می‌فروشد تا به قدرت و دانش نامحدود دست یابد. این اثر به بررسی مضامین جاه‌طلبی، وسوسه و عواقب اعمال می‌پردازد.
- هر کسی با طبع خودش (۱۵۹۸): Every Man in His Humour اثر جانسون، که پس از شکسپیر به عنوان دومین نمایشنامه‌نویس مهم انگلیسی شناخته می‌شود، داستان گروهی از افراد را در لندن روایت می‌کند که هر کدام شخصیت و طبع خاص خود را دارند. این اثر به هجو اخلاق و رفتارهای اجتماعی در جامعه آن زمان می‌پردازد.
۵. عصر جاکوبین (۱۶۰۳-۱۶۲۵)
پس از عصر طلایی الیزابت، انگلستان وارد دوره جدیدی به نام عصر جاکوبین (۱۶۰۳ - ۱۶۲۵) شد. این دوره نیز مانند عصر الیزابت، از نام پادشاه وقت، جیمز اول، گرفته شده است. اما به جای «جیمزی»، «جاکوبین» نامیده می‌شود زیرا «Jacobus» نسخه لاتین نام پادشاه است. سبک جاکوبین را می‌توان در آثار ادبیات، معماری، هنرهای تجسمی و دکوراسیون شناسایی کرد.
۱. فرانسیس بیکن
فرانسیس بیکن چهره‌ای تأثیرگذار در عصر جاکوبین در زمینه‌های ادبیات و علم بود. او به عنوان پدر تجربه‌گرایی شناخته می‌شود که روشی برای تحقیق و جمع‌آوری داده‌ها است. پیشرفت در یادگیری (۱۶۰۵) یکی از آثار برجسته بیکن است که به بررسی روش‌های کسب دانش می‌پردازد. ارغنون نو (۱۶۲۰) نیز اثر مهمی در فلسفه علم محسوب می‌شود. بیکن در مقالات (۱۶۲۵) به بیان اندیشه‌های خود در موضوعات مختلف می‌پردازد. تولد مردانه زمان (۱۶۰۵) نیز اثری فلسفی است که به مفهوم زمان و تأثیر آن بر انسان می‌پردازد.
۲. ویلیام شکسپیر
زندگی شکسپیر عصر الیزابت و همچنین عصر جاکوبین را در بر گرفت. در دوران سلطنت جیمز اول، او لیرشاه (۱۶۰۶) و طوفان (حدود ۱۶۱۰) را خلق کرد. گروه تئاتر او حمایت سلطنتی را دریافت کرد و در نتیجه به جای «مردان لرد چمبرلین» به «مردان پادشاه» معروف شد. «مردان پادشاه» همچنین شامل هنرمندانی بودند که در آن زمان به شهرت رسیده بودند، مانند لارنس فلچر و ریچارد بربیج.
۶. دوران بازگشت سلطنت (۱۶۶۰-۱۷۰۰)
پس از یک دوره کوتاه حکومت جمهوری، سلطنت در انگلستان بار دیگر احیا شد. ما این دوره (۱۶۶۰ - ۱۷۰۰) را دوران بازگشت سلطنت می‌نامیم زیرا سلطنت انگلیس در آن بازگشت. در سال ۱۶۴۹، چارلز اول، پادشاه انگلیس، اعدام شد و کشور توسط وزرای ارشد و افسران پارلمان و شورای دولتی، تحت فرمان لرد محافظ، الیور کرامول، اداره می‌شد. این روند تا زمان ورود پسر پادشاه، چارلز دوم، در سال ۱۶۶۰ ادامه یافت. دوره بدون پادشاه به عنوان دوره فترت شناخته می‌شود.
با بازگشت چارلز دوم به سلطنت، دوران تازه‌ای در انگلستان آغاز شد. ادبیات تولید شده در این دوره به عنوان ادبیات بازگشت سلطنت شناخته می‌شود، زیرا بخش قابل توجهی از آن واکنشی به بازگشت سلطنت و پایان دوره فترت بود. در طول دوره فترت، پیوریتانیسم و سبک زندگی ریاضت‌طلبانه بر جامعه حاکم بود، اما با بازگشت سلطنت، شور و نشاط و تجمل‌گرایی دوباره به زندگی مردم بازگشت. ادبیات این دوره نیز این تحولات را منعکس می‌کند و به مضامینی مانند عشق، ماجراجویی، و انتقاد از ریاکاری‌های اجتماعی می‌پردازد.
۱. نمایشنامه‌ها
در دوران بازگشت سلطنت، نمایشنامه‌ها به ژانرهای مختلفی تقسیم می‌شدند، از جمله:
- درام قهرمانانه: این نمایشنامه‌ها با زبانی پرطمطراق و صحنه‌های دیدنی به موضوعات تاریخی و اسطوره‌ای می‌پرداختند. فتح گرانادا (۱۶۷۰) ( The Conquest of Granada) اثر جان درایدن از نمونه‌های برجسته این ژانر است که داستان فتح اسپانیا توسط مورها را روایت می‌کند.
- کمدی بازگشت سلطنت: این کمدی‌ها با شوخ‌طبعی و طنز تلخ به هجو اخلاق و رفتارهای اجتماعی در جامعه آن زمان می‌پرداختند. همسر روستایی (۱۶۷۵) (The Country Wife) اثر ویلیام ویچرلی از نمونه‌های برجسته این ژانر است که به بررسی روابط زناشویی و خیانت می‌پردازد.
- نمایش‌های تماشایی یا ماشینی (machine plays): این نمایش‌ها با استفاده از افکت‌های ویژه و صحنه‌های دیدنی سعی در جذب تماشاگران داشتند و بیشتر بر جنبه‌های بصری تاکید می‌کردند.
۲. نثر
در دوران بازگشت سلطنت، نثر در موضوعات مختلفی مانند مذهب، فلسفه و روزنامه‌نگاری رشد کرد. رمان نیز به طور فزاینده‌ای محبوب شد. برخی از آثار کلیدی این دوره عبارتند از:
- سفر زائر (۱۶۷۸) (The Pilgrim's Progress) اثر جان بانیان : این رمان تمثیلی با زبانی ساده و بیان احساسات مذهبی عمیق، داستان سفر یک مرد به نام کریستین را به سوی سرزمین بهشتی روایت می‌کند و به بررسی مضامین مذهبی و اخلاقی می‌پردازد.
- دو رساله در باب حکومت (۱۶۸۹) ( Two Treatises of Government) اثر جان لاک : این اثر فلسفی با استدلال‌های منطقی و روشنگرانه به دفاع از حقوق طبیعی انسان و محدودیت قدرت حکومت می‌پردازد و تأثیر عمیقی بر اندیشه سیاسی غرب گذاشته است.
- نامه‌های عاشقانه بین یک نجیب زاده و خواهرش (۱۶۸۴) (Love-Letters Between a Nobleman and His Sister) اثر آفرا بن: این رمان نامه‌نگارانه با سبکی احساسی و بیان عواطف شخصیت‌ها، به بررسی موضوعات عشق، ازدواج و روابط اجتماعی می‌پردازد.
دیگر نویسندگان برجسته دوران بازگشت سلطنت عبارتند از ویلیام تمپل، که به خاطر مقالات و نامه‌هایش شناخته می‌شود، و ایزاک والتون، که به خاطر کتاب مرد کامل ماهیگیر ( The Compleat Angler) معروف است.
۷. دوران رمانتیک (۱۷۸۵ - ۱۸۳۲)
دوران رمانتیک در واکنش به نئوکلاسیسیسم با تأکید بر احساسات، خیال‌پردازی و فردیت شکل گرفت. رمانتیک‌ها به جوانمردی، افتخار، اتحاد با طبیعت و ابراز احساسات اهمیت می‌دادند و این ویژگی‌ها در بیشتر متون این دوره دیده می‌شود. دو نسل از شاعران رمانتیک، مانند ویلیام وردزورث، ساموئل تیلور کولریج، لرد بایرون، پرسی بیشه شلی و جان کیتس، سهم قابل توجهی در آثار کلاسیک ادبی انگلیسی داشتند.
یکی از داستان‌های جالب این دوره به گروهی از نویسندگان و شاعران مربوط می‌شود که در سوئیس تعطیلات خود را می‌گذراندند. آنها تصمیم گرفتند در یک چالش شرکت کنند که توسط لرد بایرون مطرح شده بود: نوشتن یک داستان ارواح که با فضای ویلا دیوداتی، جایی که آنها در آن زمان اقامت داشتند، مطابقت داشته باشد. برنده این چالش مری شلی بود که اثر مهم خود، فرانکنشتاین (۱۸۱۸) را تولید کرد و در نتیجه به نویسنده‌ای برجسته تبدیل شد.
دوره رمانتیک نه تنها از نظر ادبی، بلکه از نظر اجتماعی و سیاسی نیز دوره پرتلاطمی بود. انقلاب صنعتی و عصر روشنگری تأثیر عمیقی بر این دوره گذاشتند و باعث تغییرات بسیاری در زندگی مردم و نگرش آنها به جهان شدند. انقلاب فرانسه و جنگ‌های ناپلئونی نیز تأثیر قابل توجهی بر این دوره داشتند و باعث ایجاد احساسات ملی‌گرایانه و آزادی‌خواهانه در میان مردم شدند.
نئوکلاسیسیسم جنبشی ادبی و هنری بود که در اواسط قرن ۱۸ تا اوایل قرن ۱۹ میلادی در اروپا رواج داشت. این جنبش از کلاسیک گرایی یونان و روم باستان الهام گرفته شده بود و بر عقل، منطق، دقت، نظم و تعادل تأکید داشت. متون نئوکلاسیک به متون کلاسیک، مانند آثار نویسندگان یونانی سوفوکل و ارسطو ادای احترام می‌کردند. نمونه‌ای از یک اثر نئوکلاسیک، The Rape of the Lock اثر الکساندر پوپ (۱۷۱۲) است.
عصر روشنگری جنبشی فکری و فرهنگی بود که در قرن ۱۸ میلادی در اروپا رواج داشت. این جنبش بر جستجوی دانش، کاربرد عقل و پیشرفت علمی تأکید داشت. همچنین بر شادی انسان، تنوع، مدارا، آزادی و حس اجتماع تأکید شد. نمونه‌ای از یک اثر از عصر روشنگری، Candide اثر ولتر (۱۷۵۹) است.
۱. شعر
در دوران رمانتیک، شعر به اوج شکوفایی خود رسید. دو نسل از شاعران رمانتیک سهم قابل توجهی در آثار کلاسیک ادبی انگلیسی داشتند.
- نسل اول: این نسل شامل شاعرانی مانند ویلیام بلیک، ساموئل تیلور کولریج و ویلیام وردزورث می‌شود. (Lyrical Ballads (۱۷۹۸ که مجموعه‌ای از اشعار وردزورث و کولریج است، به عنوان مانیفست رمانتیسیسم شناخته می‌شود. بلیک نیز با آثاری مانند (۱۷۹۴) Songs of Innocence and of Experience به خاطر سبک منحصربه‌فرد و خیال‌پردازانه‌اش معروف است.
- نسل دوم: این نسل شامل شاعرانی مانند لرد بایرون، پرسی بیش شلی و جان کیتس می‌شود. بایرون با آثاری مانند (She Walks in Beauty (۱۸۱۴ و (Don Juan (۱۸۱۹ به خاطر شخصیت قهرمان بایرونی و سبک طنزآمیزش معروف است. شلی با آثاری مانند (Ozymandias (۱۸۱۸ به خاطر اندیشه‌های آزادی‌خواهانه و سبک پر شور و احساسش معروف است. کیتس نیز با آثاری مانند (Ode to a Nightingale (۱۸۱۹ به خاطر زیبایی‌شناسی و توصیفات حسی‌اش معروف است.
شاعران اسکاتلندی نیز سهم مهمی در شعر رمانتیک داشتند. رابرت برنز با آثاری مانند (A Red, Red Rose (۱۷۹۴ به خاطر استفاده از زبان محلی و بیان احساسات عاشقانه معروف است.
۲. نثر
در دوران رمانتیک، رمان به عنوان یک ژانر ادبی جدید ظهور کرد.
- مری شلی با رمان (Frankenstein (۱۸۱۸ نه تنها به جنبش رمانتیک کمک کرد، بلکه علاقه به گوتیک، گالوانیسم و الکتریسیته را نیز نشان داد. این رمان که داستان دانشمندی را روایت می‌کند که از اجزای بدن مرده موجودی زنده می‌آفریند، به بررسی مضامین جاه‌طلبی، مسئولیت و ماهیت انسان می‌پردازد.
- جین آستن با رمان‌هایی مانند (Pride and Prejudice (۱۸۱۳ و (Sense and Sensibility (۱۸۱۱ به خاطر نثر ظریف، شخصیت‌پردازی قوی و بررسی موضوعات اجتماعی مانند ازدواج و طبقه اجتماعی معروف است. آثار او از نهاد ازدواج و احساسات انتقاد می‌کردند و به دنبال یافتن تعادل بین عقل و احساس بودند.
- سر والتر اسکات، رمان‌نویس اسکاتلندی، با آثاری مانند (Ivanhoe (۱۸۱۹ و (Rob Roy (۱۸۱۷ به خاطر رمان‌های تاریخی و ماجراجویانه‌اش معروف است.
۳. درام
نسل دوم رمانتیک‌ها تلاش کردند برای صحنه بنویسند، اما همه تلاش‌های آنها موفقیت آمیز نبود. نمایشنامه‌های شکسپیر همچنان بر صحنه تسلط داشتند و رمانتیک‌ها نتوانستند در این زمینه به موفقیت چشمگیری دست یابند.
۸. دوران ویکتوریا (۱۸۳۲-۱۹۰۱)
دوره ویکتوریا که همزمان با سلطنت ملکه ویکتوریا بود، شاهد تحولات چشمگیری در ادبیات انگلستان بود. اگرچه رمانتیسیسم همچنان طرفدارانی داشت، اما گرایش به عرفان، معنویت‌گرایی و ماوراءالطبیعه در آثار ادبی این دوره مشهود بود و داستان‌های گوتیک محبوبیت زیادی پیدا کردند. پیشرفت‌های شگرف در علم، فناوری، پزشکی و صنعت نیز بر ادبیات این دوره تأثیر گذاشت و موضوعاتی مانند رفتار با زنان و کودکان به بحث‌های داغ تبدیل شدند.
یکی از ویژگی‌های مهم این دوره، محبوبیت انتشارات دنباله‌دار بود. نویسندگانی مانند چارلز دیکنز داستان‌های خود را به صورت قسطی منتشر می‌کردند و از این طریق علاوه بر سرگرم کردن مخاطبان، به نقد جامعه ویکتوریایی نیز می‌پرداختند.
رمان‌های ویکتوریایی به قدری تاثیرگذار بودند که امروزه شاهد ظهور ژانر «رمان نئو ویکتوریایی» هستیم. این رمان‌ها، اگرچه در دوران مدرن نوشته می‌شوند، اما فضای ویکتوریایی را بازسازی می‌کنند و از عناصری مانند "دیوانه‌خانه" بهره می‌برند. همچنین، فرهنگ مطالعه در این دوره با گسترش نشریات ادواری، جزوه‌ها و کتابخانه‌ها دچار تحول شد.
آثار کلیدی
- جین ایر (۱۸۴۷) نوشته شارلوت برونته: این رمان که داستان زندگی دختری یتیم به نام جین ایر را روایت می‌کند، به دلیل مضامین عشق، هویت و مقاومت در برابر ظلم، همچنان محبوب است و بارها به صورت فیلم و سریال اقتباس شده است.
- بلندی‌های بادگیر (۱۸۴۷) نوشته امیلی برونته: این رمان گوتیک با فضای مرموز و شخصیت‌های به یاد ماندنی خود، یکی از شاهکارهای ادبیات ویکتوریایی محسوب می‌شود.
- آثار چارلز دیکنز: برخی از این آثار در ابتدا به صورت سریالی منتشر شدند. آثار دیکنز عبارتند از: الیور توئیست (۱۸۳۹-۱۸۳۷)، نیکلاس نیکلبی (۱۸۳۹-۱۸۳۸)، سرود کریسمس (۱۸۴۳) و آرزوهای بزرگ (۱۸۶۱-۱۸۶۰).
- شعر ویکتوریایی: شاعرانی مانند رابرت براونینگ (فلوت‌زن هاملین منتشر شده در سال ۱۸۴۲)، الیزابت بارت براونینگ (اشعار منتشر شده در سال ۱۸۴۴) و آلفرد تنیسون (بشکاف، بشکاف، بشکاف (۱۸۴۲) و عبور از بار (۱۸۸۹)) شعرهای خود را در دوره ویکتوریا منتشر کردند.
- آثار اسکار وایلد نیز در دوره ویکتوریا منتشر شد، اما به طور مناسب‌تری به دوره ادبی دیگری به نام fin de siècle می‌پردازند. Fin de siècle به معنای «تغییر قرن» است و به عنوان یک جنبش ادبی با هلنیسم، انحطاط، بدبینی و ملالت مشخص می‌شود. تصویر دوریان گری اثر وایلد (۱۸۹۱) نمونه خوبی از آثار این دوره است.
۹. مدرنیسم (۱۹۱۴-۱۹۴۵)
مدرنیسم، جنبشی هنری و فلسفی بود که در اوایل قرن بیستم شکل گرفت و به‌شدت از پیشرفت‌های علمی و فناوری تأثیر گرفت. با پیشرفت جامعه، به‌ویژه در علم و فناوری، تمایل تازه‌ای برای نوآوری در هنر و فلسفه وجود داشت.
نوآوری‌هایی در فناوری مانند عکاسی و تصاویر متحرک، در آثاری که از این دوره پدیدار می‌شوند، نفوذ کردند. جریان سیال ذهن و حس خوداندیشی نیز از ویژگی‌های بارز این آثار بودند. انتزاع‌گرایی و فرمالیسم نیز به ویژگی‌های کلیدی مدرنیسم تبدیل شدند. نویسندگان از سنت‌های ادبی تثبیت شده جدا شدند تا بر خودآگاهی و ماهیت تکه‌تکه شده‌ی حافظه و جامعه معاصر تأکید کنند.
علاوه بر این، نظریه‌های فرویدی و یونگی نیز تأثیر قابل توجهی بر ادبیات داشتند. برای مثال، رمان "اولیس" جیمز جویس به خوبی نشان می‌دهد که چگونه جریان سیال ذهن و تداعی معانی می‌تواند در روایت داستان به کار گرفته شود. همچنین، شعر "سرزمین هرز" تی. اس. الیوت با تصاویر پراکنده و ساختار غیرخطی خود، انعکاسی از ماهیت تکه‌تکه شده‌ی جامعه مدرن است.
نویسندگان و شاعران برجسته این دوره عبارتند از جیمز جویس، تی. اس. الیوت، دبلیو. بی. ییتس، ساموئل بکت و ویرجینیا وولف. جنگ جهانی اول نیز تأثیر عمیقی بر مدرنیسم گذاشت و باعث ایجاد احساس پوچی و بی‌هویتی در بسیاری از آثار این دوره شد.
۱. اولیس
رمان جیمز جویس که در سال ۱۹۲۲ منتشر شد، رمانی مدرنیستی است که جریان سیال ذهن را به نمایش می‌گذارد. در این رمان، شخصیت لئوپولد بلوم افکار خود را در حالی که در یک روز عادی در سال ۱۹۰۴ در دوبلین قدم می‌زند، ثبت می‌کند. "اولیس" به خاطر استفاده از تکنیک‌های روایی جدید و ساختار پیچیده‌ی خود نیز مشهور است. این رمان با شکستن قالب‌های سنتی روایت و استفاده از تکنیک جریان سیال ذهن، به خواننده اجازه می‌دهد تا به طور مستقیم با افکار و احساسات شخصیت اصلی ارتباط برقرار کند.
۲. سرزمین هرز
این شعر که در سال ۱۹۲۲ توسط تی. اس. الیوت منتشر شد، به دلیل لحن درون‌نگر و تاریک خود، که از ویژگی‌های مدرنیسم به شمار می‌رود، قابل‌توجه است. "سرزمین هرز" با تصاویر پراکنده و ساختار غیرخطی خود، انعکاسی از ماهیت تکه‌تکه شده‌ی جامعه مدرن و احساس پوچی و بی‌هویتی در جهان پس از جنگ است. مضامین مهم این شعر مانند پوچی، بی‌هویتی و تنهایی در جهان مدرن نیز از نکات قابل توجه آن هستند.
۳. آثار ویرجینیا وولف
ویرجینیا وولف به دلیل استفاده از تکنیک روایی جریان سیال ذهن در رمان‌هایش مانند خانم دالووی مشهور بود. او در رمان‌های دیگر خود مانند "به سوی فانوس دریایی" و "اورلاندو" نیز از این تکنیک به شکلی منحصربه‌فرد استفاده کرده است. سبک نوشتاری وولف با تمرکز بر جزئیات و توصیفات روانشناختی شخصیت‌ها، به خواننده اجازه می‌دهد تا به عمیق‌ترین زوایای ذهن آنها نفوذ کند.
۱۰. پست مدرنیسم (۱۹۴۵ - تاکنون)
پست مدرنیسم، جنبشی هنری و فلسفی است که پس از جنگ جهانی دوم ظهور کرد و به عنوان واکنشی در برابر مدرنیسم شناخته می‌شود. اگرچه بسیاری از محققان با این اصطلاح مخالف هستند و برخی از آنها از "متامدرنیسم" یا "پساانسان‌گرایی" استفاده می‌کنند، اما بسیاری دیگر دوره ادبی پس از مدرنیسم را پست مدرنیسم می‌نامند، زیرا به عنوان واکنشی در برابر سلف خود تلقی می‌شود.
پست مدرنیسم، مانند مدرنیسم، با روایت‌های تکه‌تکه شده و درون‌نگری مشخص می‌شود، اما «روایت‌های بزرگ» ( یا grand narratives به داستان‌ها و ایده‌هایی گفته می‌شود که ادعا می‌کنند توضیح کامل و جامعی از جهان و تاریخ ارائه می‌دهند) را در آثار ادبی رد می‌کند. در عوض، از شک و تردید (skepticism)، تکنیک‌های خودارجاعی (self-referentiality) و ابهام‌گرایی (obscurantism) استفاده می‌کند.
- در پست مدرنیسم استدلال در برابر روایت‌های ساده قرار می‌گیرد: پست مدرنیسم با داستان‌ها و ایده‌هایی که دنیا را به شکل ساده و سیاه و سفید نشان می‌دهند، مخالف است و در عوض، به دنبال نشان دادن پیچیدگی‌ها و ابهامات زندگی است
- تقابل‌های دوتایی ملموس مانند زن/مرد، خود/دیگری، شیء/موضوع به چالش کشیده می‌شوند: پست مدرنیسم این نوع دسته‌بندی‌ها را به چالش می‌کشد و معتقد است که هویت و واقعیت پیچیده‌تر از آن هستند که در این قالب‌های ساده بگنجند.
پست مدرنیست‌ها به انعکاس دقیق وضعیت کنونی جامعه که شکسته، از هم گسیخته، مبهم، غیرمنطقی و چندوجهی است، اعتقاد دارند. برای مثال، رمان "صد سال تنهایی" گابریل گارسیا مارکز با استفاده از تکنیک‌های خودارجاعی و ابهام‌گرایی، به نقد روایت‌های تاریخی و اجتماعی می‌پردازد. همچنین، رمان "بازی‌های گریه" آیریس مرداک با شکستن مرزهای واقعیت و خیال، به بررسی مسائل هویتی و اجتماعی در جهان پست مدرن می‌پردازد.
تأثیر جنگ سرد و تحولات اجتماعی و سیاسی پس از جنگ جهانی دوم را می‌توان در بسیاری از آثار پست مدرنیستی مشاهده کرد. همچنین، نظریه‌های ادبی متعددی با تأثیر پست مدرنیسم، مانند نظریه فمینیستی، نظریه کوئیر و بوم‌گرایی، شکوفا شدند.
آثار کلیدی
دریای سارگاسو اثر جین ریس که در سال ۱۹۶۶ منتشر شد، به عنوان پیش درآمدی بر وقایع رخ داده در جین ایر اثر شارلوت برونته نوشته شد و از مردسالاری، استعمار و جذب انتقاد می‌کند.
به دلیل جهانی شدن و شهرنشینی، پست مدرنیسم در سراسر جهان گسترش یافت و برخی از پست مدرنیست‌های مشهور عبارتند از: اومبرتو اکو (ایتالیا)، نویسنده‌ی نام گل سرخ (۱۹۸۰)؛ کرت وانه‌گات، نویسنده‌ی سلاخ‌خانه شماره پنج (۱۹۶۹)؛ مارگارت اتوود، نویسنده‌ی اوریکس و کریک (۲۰۰۳)؛ تونی موریسون، نویسنده‌ی محبوب (۱۹۸۷)؛ و ای. ال. دکتروف، نویسنده‌ی راگ تایم (۱۹۷۵) و راهپیمایی (۲۰۰۵).
جمع بندی
ادبیات انگلستان، گنجینه‌ای غنی و پویا از آثار متنوع است که در طول قرن‌ها شکل گرفته و تکامل یافته است. این ادبیات، بازتابی از تاریخ، فرهنگ، و اندیشه مردمان این سرزمین است و با جنبش‌های ادبی گوناگون، فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه کرده است.
از شعر حماسی Beowulf در دوران Anglo-Saxon تا نمایشنامه‌های شکسپیر در دوران رنسانس و رمان‌های کلاسیک جین آستین در قرن نوزدهم، ادبیات انگلستان همواره در حال نوآوری و بازآفرینی بوده است.
جنبش‌های ادبی، همچون رمانتیسیسم با تاکید بر احساسات و طبیعت، ویکتوریاییسم با تمرکز بر اخلاقیات و رئالیسم، و مدرنیسم با نگاهی انتقادی به سنت‌ها، هر یک سهمی مهم در شکل‌گیری این ادبیات داشته‌اند.
در دوران معاصر، نویسندگان انگلیسی با تنوع و گوناگونی بیشتری به خلق آثار ادبی پرداخته‌اند و با بهره‌گیری از سبک‌ها و تکنیک‌های جدید، مرزهای ادبیات را گسترش داده‌اند.
ادبیات انگلستان، با غنای تاریخی و تنوع سبکی خود، همچنان الهام‌بخش نویسندگان و خوانندگان در سراسر جهان است.
